Zasady i tryb sprawowania przez izby rzemieślnicze i cechy nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych – P o d s t a w a p r a w n a

Podstawowe przepisy regulujące zasady zatrudniania młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego oraz nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle:

1) ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz.141 ze zmianami) – Dział IX „Zatrudnianie młodocianych”,

2) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania ((Dz.U. Nr 60, poz.278),

3) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 grudnia 1992 r. w sprawie organizowania i finansowania praktycznej nauki zawodu, praw i obowiązków podmiotów organizujących te naukę oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu (Dz.U. Nr 97, poz.479 ze zmianami)

4) ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (Dz.U. Nr 67, poz.496 ze zmianami)

5) ustawa o rzemiośle z dnia 22 marca 1989 (Dz.U. Nr 17, poz.92 ze zmianą z dnia 6 września 2001 r, Dz.U. Nr 129, poz.1445)

Pracodawcy rzemieślnicy zatrudniający młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego zobowiązani są spełnić warunki określone przepisami oraz stosownie do art.3 ust.6 ustawy o rzemiośle być członkami cechu lub izby rzemieślniczej.
Nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych sprawuje izba rzemieślnicza i z jej upoważnienia cech, właściwe ze względu na siedzibę rzemieślnika na podstawie art.3 ust.7 ustawy o rzemiośle.

Zasady i tryb nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych mogą dotyczyć osób, o których mowa w art.7, ust.7 ustawy o rzemiośle.

Cel nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych

Podstawowymi celami nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle pracowników młodocianych są:
– podnoszenie poziomu szkolenia w rzemiośle i przygotowania zawodowego młodocianych pracowników,
– doskonalenie systemu nauki zawodu organizowanej u pracodawców rzemieślników, ze szczególnym uwzględnieniem podnoszenia jakości szkolenia praktycznego i teoretycznego organizowanego dla młodocianych pracowników dokształcających się w systemie szkolnym i pozaszkolnym,
– wspomaganie szkolących pracodawców rzemieślników w wypełnianiu obowiązków wynikających z faktu realizacji dodatkowych, obok gospodarczych, zadań oświatowych,
– zapewnienie młodocianym – realizującym przygotowanie zawodowe u pracodawców rzemieślników – optymalnych warunków nauki i pracy.

Kto może sprawować nadzór:

Nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle sprawowany jest przez organizacje samorządu rzemiosła: izby rzemieślnicze i cechy, w szczególności przez:
– dostarczanie (przez cechy we współpracy z izbami rzemieślniczymi) niezbędnych materiałów i informacji związanych z realizacją procesu szkolenia praktycznego organizowanego u pracodawców rzemieślników,
– prowadzenie przez cechy i izby doradztwa dla pracodawców rzemieślników zatrudniających młodocianych pracowników w celu nauki zawodu,
– współdziałanie (izb rzemieślniczych i cechów) z właściwymi organami administracji rządowej i terenowej, kuratoriami, szkołami zawodowymi w zakresie planowania i organizowania dokształcania teoretycznego – w formach szkolnych i pozaszkolnych – młodocianych pracowników zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego u pracodawców rzemieślników,
– organizowanie (przez cech, we współpracy z izbą rzemieślniczą) szkoleń dla rzemieślników zatrudniających młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego (szkoła mistrzów),
– organizowanie przez izbę rzemieślniczą szkoleń doskonalących dla przedstawicieli cechów upoważnionych do wykonywania zadań związanych z nadzorem nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych zatrudnionych u pracodawców rzemieślników,
– ocenę jakości szkolenia organizowanego u pracodawców rzemieślników polegającą na analizowaniu przez izbę rzemieślniczą i cech wyników egzaminów czeladniczych młodocianych pracowników i wykorzystaniu ich w pracy szkoleniowej i  doradczej.

Zadania izby rzemieślniczej w zakresie sprawowania nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle

Izba rzemieślnicza sprawując nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle, wykonuje w szczególności następujące zadania:
– współpracuje z władzami samorządu województwa i powiatu, kuratorium oświaty, wojewódzką i powiatowymi radami zatrudnienia oraz państwowymi organami nadzoru nad warunkami pracy, a także innymi placówkami w zakresie organizacji dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników w szkołach zawodowych, upowszechniania informacji o zasadach prawnych i organizacyjnych dotyczących przygotowania zawodowego w rzemiośle oraz wniosków i uwag wynikających z ocen przebiegu przygotowania zawodowego w rzemiośle (stosownie do kompetencji wym. w art.17, ust.5, art.35, ust.4 –dotyczy nadzoru pedagogicznego-, art.39, ust.5 , ustawy o systemie oświaty),
– dokonuje co najmniej raz w roku analizy i oceny wyników egzaminów czeladniczych. W analizie należy wykorzystać wnioski i uwagi przewodniczących komisji egzaminacyjnych oraz delegatów izby uczestniczących w sesjach egzaminacyjnych dotyczące poziomu przygotowania kandydatów do egzaminów praktycznych i z zakresu wiedzy teoretycznej. Wnioski i uwagi należy przekazać do cechów oraz odpowiednio do powiatów, szkół zawodowych dokształcających młodocianych pracowników, ośrodków organizujących dokształcanie w formie kursowej oraz do kuratorium,
– organizuje, co najmniej raz w roku seminarium szkoleniowe dla przedstawicieli cechów upoważnionych do realizacji zadań z zakresu nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle. W ramach programu należy uwzględnić: przepisy prawne związane z organizacją nauki zawodu młodocianych, metody współpracy z pracodawcami szkolącymi, wnioski i uwagi zgłaszane przez komisje egzaminacyjne i delegatów izby. Udział przedstawicieli cechu jest obowiązkowy,
– sporządza, na podstawie informacji uzyskanych z cechów – raz w roku – zbiorczą informację nt. stanu szkolenia młodocianych pracowników zatrudnionych u rzemieślników zrzeszonych,
– przygotowuje i przekazuje do cechów wzorcowe, opracowane przez Związek Rzemiosła Polskiego, zestawy dokumentacji związanej z organizacją i  przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych pracowników,
– organizuje we współpracy z cechami dokształcanie teoretyczne dla młodocianych pracowników, którzy wybrali pozaszkolną formę nauki teoretycznej,
– inicjuje i organizuje doskonalenie zawodowe szkolących rzemieślników oraz pracowników organizacji rzemiosła i doskonalenie metod i form współpracy w zakresie sprawowania nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle (szkoła mistrzów, m.in. spotkania konsultacyjne w cechu z inspektorem pracy),
– ustala osobę odpowiedzialną za sprawowanie nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych w rzemiośle, która powinna posiadać przygotowanie pedagogiczne (co najmniej, jak instruktor praktycznej nauki zawodu),
– promuje naukę zawodu organizowaną w zakładach rzemieślniczych z wykorzystaniem różnych form przekazu informacji: media , spotkania w szkołach oraz w innych instytucjach i organizacjach.
– prowadzi doradztwo oraz udziela informacji na temat zasad prawnych związanych ze szkoleniem, zarówno dla szkolących pracodawców, jak i młodocianych pracowników oraz uczestniczy w rozstrzyganiu ewentualnych sporów i nieporozumień wynikłych w trakcie trwania przygotowania zawodowego w rzemiośle,
– udziela informacji oraz przygotowuje i udostępnia niezbędną dokumentację związaną z organizacją przygotowania zawodowego młodocianego w rzemiośle,
– organizuje – w miarę potrzeb – uroczyste podpisywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego, połączone z omówieniem podstawowych praw i obowiązków mistrzów oraz uczniów-młodocianych pracowników, a także wręczenia świadectw czeladniczych po zdanych egzaminach, z udziałem rodziców przedstawicieli szkół , urzędów i organizacji.

Upoważnienie przez izbę cechu

Izba rzemieślnicza może upoważnić cech, właściwy ze względu na siedzibę rzemieślnika zatrudniającego młodocianego pracownika w celu przygotowania zawodowego w rzemiośle do sprawowania nadzoru nad przebiegiem tego procesu.
Upoważnienie ma formę pisemnego porozumienia izby rzemieślniczej i cechu określającego zakres przekazywanych uprawnień do sprawowania nadzoru oraz tryb i terminy składania przez cech informacji o nadzorze.
Porozumienie jest poprzedzane uchwałą zarządu izby o przekazaniu uprawnień i uchwałą zarządu cechu o przyjęciu uprawnień. Zarząd izby w drodze uchwały może odstąpić od porozumienia w przypadku stwierdzenia, iż cech nie realizuje przyjętych zobowiązań.

Zadania cechu w zakresie sprawowania nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle

Cech sprawując, z upoważnienia izby rzemieślniczej, nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle, wykonuje w szczególności następujące zadania:
– współpracuje z samorządem powiatu, dyrektorami i  radami pedagogicznymi szkół zawodowych, w  których młodociani pracownicy zatrudnieni w celu przygotowania zawodowego u pracodawców rzemieślników realizują dokształcanie teoretyczne oraz organami nadzoru nad warunkami pracy w zakresie uwag i wniosków wynikających z  działalności szkoleniowej pracodawców rzemieślników i egzaminów czeladniczych (stosownie do  kompetencji wym. w art.39, ust.5 i art.40, ust.3 ustawy o systemie oświaty),
– przyjmuje od pracodawców szkolących uczniów oświadczenie dotyczące spełnienia warunków umożliwiających prowadzenie przygotowania zawodowego młodocianych i ustalające maksymalną liczbę młodocianych,
– prowadzi ewidencję (wykaz) pracodawców rzemieślników zatrudniających młodocianych pracowników w celu przygotowania zawodowego, zawierający informacje o stanie zatrudnienia młodocianych pracowników, kwalifikacjach zawodowych i pedagogicznych osób szkolących-instruktorów praktycznej nauki zawodu, liczbie wolnych miejsc do wykorzystania w celu szkolenia, dacie złożenia egzaminów czeladniczych,
– prowadzi ewidencję (wykaz) umów o pracę w celu przygotowania zawodowego realizowanego u pracodawców rzemieślników,
– ustala osobę odpowiedzialną za nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych w rzemiośle, która powinna posiadać przygotowanie pedagogiczne (co najmniej, jak instruktor praktycznej nauki zawodu),
– organizuje cykliczne spotkania instruktażowe z mistrzami szkolącymi (szkoła mistrzów). Program w szczególności powinien obejmować: zasady prawne związane ze szkoleniem młodocianych pracowników (zmiany, nowe regulacje), elementy metodyki i dydaktyki związanej w realizacją programu praktycznej nauki zawodu,
– prowadzi doradztwo oraz udziela informacji na temat zasad prawnych związanych ze szkoleniem, zarówno dla szkolących pracodawców, jak i młodocianych pracowników oraz uczestniczy w rozstrzyganiu ewentualnych sporów i nieporozumień wynikłych w trakcie trwania przygotowania zawodowego w rzemiośle,
– udziela informacji na temat wolnych miejsc na naukę zawodu w rzemiośle oraz pomocy młodocianemu pracownikowi, który z uzasadnionych przyczyn chce zmienić miejsce przygotowania zawodowego, a działania mediacyjne nie przyniosły efektu,
– promuje naukę zawodu organizowaną w zakładach rzemieślniczych poprzez udzielanie i upowszechnianie informacji na temat zasad prawnych i organizacyjnych dotyczących przygotowania zawodowego w rzemiośle, ze szczególnym uwzględnieniem praw i obowiązków mistrza szkolącego oraz młodocianego pracownika zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego w rzemiośle,
– udziela informacji oraz przygotowuje i udostępnia niezbędną dokumentację związana z organizacją przygotowania zawodowego młodocianego w rzemiośle,
– organizuje – w miarę potrzeb – uroczyste podpisywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego, połączone z omówieniem podstawowych praw i obowiązków mistrzów oraz uczniów-młodocianych pracowników, a także wręczenia świadectw czeladniczych po zdanych egzaminach, z udziałem rodziców, przedstawicieli szkół, urzędów i organizacji.

Rejestracja umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego

Zawarcie umowy i wzór umowy
Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego zawierają pracodawca rzemieślnik i młodociany pracownik, a stosownie do art.194 i 195 ustawy kodeks pracy umowa ta musi być zawarta na piśmie. Umowa sporządzana jest w siedzibie cechu.
Cech przygotowuje do podpisania umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego na  druku według wzoru opracowanego przez Związek Rzemiosła Polskiego. Pieczęć cechu na druku umowy oraz nadanie jej numeru ewidencyjnego są potwierdzeniem, że w dniu spisania umowy spełnione zostały wszystkie warunki określone przepisami.
Cech informuje szkołę zawodową, do której uczęszczają uczniowie ze zrzeszonych zakładów rzemieślniczych, urząd skarbowy, zus i powiatowe urzędy pracy, a izba rzemieślnicza zawiadamia kuratorium, wojewódzki urząd pracy i okręgowy inspektorat pracy o stosowanym w rzemiośle wzorze umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego oraz ustaleniach dotyczących sprawowania nadzoru nad przebiegiem przygotowania zawodowego młodocianych pracowników w rzemiośle.


Niezbędne dokumenty do sporządzenia umowy
Strony zawierające umowę przedkładają następujące dokumenty:
a) rzemieślnik – pracodawca lub osoba przez niego upoważniona:
– wpis do ewidencji działalności gospodarczej, określający zakres pracy zakładu,
– dokument stwierdzający kwalifikacje zawodowe uprawniające do szkolenia,
– dokument stwierdzający przygotowanie pedagogiczne (ukończony w uprawnionej instytucji kurs pedagogiczny),
– dokument stwierdzający znajomość przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 207 § 3 Kodeksu pracy),
– oświadczenie, iż zakład pracy spełnia warunki do zatrudniania młodocianych, w szczególności dysponuje określoną ilością stanowisk pracy adekwatną do liczby zatrudnionych uczniów.
b) młodociany:
– świadectwo ukończenia szkoły podstawowej,
– aktualne orzeczenie uprawnionego lekarza stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w określonym zawodzie,
– oświadczenie odnośnie wyboru formy dokształcania teoretycznego.

Okres nauki zawodu

„Do zawierania i rozwiązywania z młodocianymi umów o pracę w celu przygotowania zawodowego mają zastosowanie przepisy kodeksu pracy dotyczące umów o pracę na czas nie określony … „ art.194 kodeksu pracy.
W treści umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego należy podać czas trwania nauki zawodu, który nie może być krótszy niż 33 miesiące i nie dłuższy niż 36 miesięcy (por. rozporządzenie RM, poz.2 „Podstawa prawna”)
Przepisy dopuszczają zawarcie umowy o pracę w celu nauki zawodu na czas określony (por. rozporządzenie RM, poz.2 „Podstawa prawna”)
Nauka zawodu młodocianego kończy się egzaminem (por. rozporządzenie RM, poz.2 „Podstawa prawna”), co oznacza że złożenie egzaminu czeladniczego przed upływem okresu nauki ustalonego w umowie jest faktycznym zakończeniem procesu nauczania, a młodociany nabywa status pracownika wykwalifikowanego.

a) Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu rzemieślnik zawiera z młodocianym na czas nie określony, co oznacza, że po zakończeniu nauki, której okres jest ustalony w umowie, rzemieślnik powinien spisać z byłym uczniem stosowną umowę o pracę (Kodeks pracy, Dział Drugi, Rozdziały I i II) lub rozwiązać z nim umowę o pracę za wypowiedzeniem. Oświadczenie rzemieślnika o wypowiedzeniu umowy zawartej na czas nie określony powinno wskazywać przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie i zawierać pouczenie o prawie odwołania do sądu pracy.

b) Umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu rzemieślnik może zawrzeć z młodocianym na czas określony, nie krótszy jednak, niż przewidziany planem nauczania dla danego zawodu. Taką umowę rzemieślnik może zawrzeć w przypadku, gdy zatrudnia większą liczbę młodocianych, aniżeli wynika to z jego potrzeb (por .rozporządzenie RM poz. 2 Podstawa prawna). Umowa o pracę zawarta na czas określony kończy się z upływem czasu, na który została zawarta (Kodeks pracy art. 30), co oznacza, że rzemieślnik zamierzający zatrzymać byłego ucznia jako pracownika, powinien zawrzeć z nim stosowną umowę o pracę.

Termin zawarcia umowy o pracę
a) Umowę o pracę w celu nauki zawodu z młodocianym, zawiera pracodawca w terminach przyjęć kandydatów do szkół zawodowych. Zasada ta dotyczy tych młodocianych, którzy zamierzają dokształcać się w szkole zawodowej. W takim przypadku zajęcia praktyczne u pracodawcy rozpoczynają się z dniem 1 września, czyli z chwilą rozpoczęcia roku szkolnego.

b) Umowa o pracę w celu nauki zawodu z młodocianym zamierzającym dokształcać się w systemie pozaszkolnym może być zawarta w dowolnym, określonym przez strony terminie (por .rozporządzenie RM poz. 2 Podstawa prawna) .

c) Rok szkolny rozpoczyna się 1 września, a kończy 31 sierpnia kolejnego roku (por. ustawa poz.4 Podstawa prawna).


Prawa i obowiązki

Przedstawiciel cechu informuje strony umowy tj. pracodawcę rzemieślnika i ucznia młodocianego pracownika o  prawach i obowiązkach wynikających z zawarcia umowy, ze zwróceniem szczególnej uwagi na obopólne obowiązki w dziedzinie realizowania programu nauki praktycznej i teoretycznej, a także przestrzegania przepisów prawa pracy i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, regulaminów stosowanych u pracodawcy oraz przystąpienia młodocianego do egzaminu czeladniczego stanowiącego zakończenie nauki zawodu.

Ewidencja zawartych umów o pracę w celu przygotowania zawodowego

Umowę sporządza się w dwóch egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron tj. pracodawcy rzemieślnika i młodocianego pracownika. Dodatkowe kopie umowy rzemieślnik przekazuje wg potrzeb do ZUS, urzędu skarbowego i do szkoły zawodowej, o ile młodociany dokształca się w systemie szkolnym.

a) Cech prowadzi ewidencję zawartych umów o pracę w celu przygotowania zawodowego. Rejestr umów o naukę zawodu zawiera numer kolejny, datę zawarcia umowy, określenie stron, nazwę rzemiosła, formę przygotowania zawodowego, datę planowanego zakończenia nauki, formę dokształcania teoretycznego, rubrykę na uwagi (wg potrzeb – np. adnotacje o zakończeniu nauki).

b) Cech odmawia zaewidencjonowania umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego w przypadku stwierdzenia, że nie zostały spełnione wszystkie określone przepisami wymogi, bądź pracodawca nie zapewnia właściwych warunków dla realizacji nauki zawodu. Cech w terminie 14 dni, w  formie pisemnej podaje przyczynę odmowy zaewidencjonowania umowy.
Pracodawca rzemieślnik może zwrócić się do izby rzemieślniczej, która wyjaśnia sprawę w porozumieniu w inspekcją pracy.


Dokształcanie teoretyczne młodocianych

Cech udziela pomocy rzemieślnikowi w organizacji dokształcania teoretycznego młodocianych pracowników w formach:
a) szkolnej – współpracując ze szkołą zawodową, zwłaszcza na etapie planowania rozmiarów naboru uczniów w określonych zawodach rzemieślniczych, organizacji czasu nauki teoretycznej w szkole oraz nadzoru nad realizacją przez ucznia obowiązku nauki teoretycznej,
b) pozaszkolnej – organizując dokształcanie teoretyczne młodocianych we współpracy z izbą rzemieślniczą, inną placówką oświatową lub w ramach własnych – w drodze prowadzenia szkoły zasadniczej, bądź kursów dokształcających młodocianych w zakresie podstaw programowych obowiązkowych przedmiotów zawodowych teoretycznych dla szkoły zawodowej, realizowanych na podstawie programów zaakceptowanych przez ZRP.

Zakończenie nauki zawodu

Nauka zawodu młodocianych pracowników zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego u pracodawców rzemieślników kończy się egzaminem czeladniczym – datą zakończenia umowy jest wydanie świadectwa czeladniczego (dot. uczniów odbywających dokształcanie w systemie szkolnym).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i warunków ich wynagradzania zawiera w § 11 jednoznaczne ustalenia, zgodnie z którymi „młodociani zatrudnieni u pracodawców będących rzemieślnikami (…) składają egzamin czeladniczy przed komisją egzaminacyjną izby rzemieślniczej”, bez względu na formę dokształcania teoretycznego. Minister Edukacji Narodowej w rozporządzeniu z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 29, poz. 323) w par. 112 potwierdza, że „Egzamin czeladniczy dla młodocianych pracowników zatrudnionych w celu nauki zawodu, przeprowadzany na podstawie odrębnych przepisów, jest egzaminem zawodowym”, to jest potwierdzającym kwalifikacje zawodowe.
Na tę kwestię cech i izba rzemieślnicza powinny zwrócić szczególną uwagę i uczulić dyrektorów szkół zawodowych, aby proces nauki zawodu realizowanej w rzemiośle kończył się z zgodnie z przepisami prawa.
Cech udziela pomocy rzemieślnikom i młodocianym pracownikom w przygotowaniu się do egzaminu czeladniczego oraz sporządzeniu wniosku na egzamin i skompletowaniu niezbędnej dokumentacji, współpracuje w tych sprawach z macierzystą izbą rzemieślniczą i szkołą zawodową.

Podstawowe zadania i tryb postępowania związane z rejestracją umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego przypisano cechowi, który z upoważnienia izby sprawuje nadzór nad przebiegiem przygotowania zawodowego w rzemiośle wobec rzemieślników zrzeszonych w  nim. Jednakże szkolący pracodawca rzemieślnik, stosownie do art.3 ust.6 ustawy o rzemiośle ma prawo wyboru organizacji, w której się zrzeszy. W związku z tym, wobec szkolących pracodawców rzemieślników zrzeszonych w izbie rzemieślniczej zadania i ustalenia zawarte w pkt.III i IV w całości przejmuje ta izba rzemieślnicza.